Chùa được xây dựng dưới thời nhà Lý, tính đến nay đã trải qua hàng ngàn năm tuổi và được coi là một trong những ngôi chùa liêng thiêng nhất của kinh thành.
Theo sử sách chép lại: Chùa Vạn Niên được xây dựng vào năm thứ 2 Thuận Thiên, tính đến nay đã trải qua hàng ngàn năm kể từ ngày vua Lý Công Uẩn dời đô từ Hoa Lư – Ninh Bình ra kinh thành Thăng Long xưa (Hà Nội ngày nay). Trước đây chùa có tên là chùa Vạn Tuệ sau này mới được đổi tên thành chùa Vạn Niên và là một trong những ngôi chùa theo phái Mật Tông. Nơi đây hiện nay không chỉ được biết đến là một địa điểm tâm linh mà còn là một địa điểm du lịch tại Hà Nội.
Cổng Tam quan của chùa Vạn Niên nhìn ra đường Lạc Long Quân
Cổng Tam Quan chính của chùa nhìn ra Hồ Tây.Trải qua hàng ngàn năm lịch sử, ngôi chùa xuống cấp và phải trùng tu rất nhiều lần. Lần trùng tu lớn nhất, gần như cải tạo lại toàn bộ kiến trúc của chùa là vào khoảng thế kỷ 19 dưới thời nhà Nguyễn. Chính vì vậy, mọi phần kiến trúc của chùa đều mang theo hơi hướng kiến trúc của thời Nguyễn.
Vào năm 1996, chùa Vạn Niên Hà Nội được Bộ văn hóa – thông tin và du lịch công nhận là di tích nghệ thuật cấp Quốc gia. Ngày nay, chùa là nơi sinh hoạt văn hóa tín ngưỡng của các tăng ni Phật tử trong và ngoài thành phố Theo Thượng tọa Thích Minh Tuệ – trụ trì chùa Vạn Niên kể lại: vào năm 1014 thời Lý Thuận Thiên, thiền sư Hữu Nhai Tăng xin vua cho lập đàn tại địa chỉ của chùa Vạn Niên. Sau khi được vua phê chuẩn, chùa bắt đầu được xây dựng cho đến ngày nay. Dưới thời nhà Lý, vị sư trụ trì của chùa là Lâm Tuệ Sinh, Thảo Đường. Và cũng bắt đầu từ thời nhà Lý, chùa được quan tâm xây dựng cải tạo kiến trúc nhiều hơn. Chùa Vạn Niên cũng trở thành chốn tùng lâm của rất nhiều tăng ni, phật tử…
Chùa Vạn Niên không chỉ được biết đến là một ngôi chùa tâm linh, nơi đây còn được biết đến là một trong những nơi lưu trữ rất nhiều những kỷ vật mang nhiều giá trị lịch sử. Trong chùa hiện tại còn lưu trữ 46 pho tượng phật, tượng mẫu, tượng tổ các loại từ thời nhà Lý. Cùng với đó là 2 quả chuông được đúc hoàn toàn bằng đồng dưới triều Nguyễn.
Chùa Vạn Niên đang ngày một khang trang và được nhiều Phật tử gần xa biết đến. Tuy có nhiều đổi mới nhưng chùa vẫn giữ được nét đẹp cổ kính và độc đáo về văn hóa kiến trúc giữa lòng thủ đô hiện đại và phát triển.Ở khu vực Hồ Tây, ngoài chùa Vạn Niên còn có rất nhiều ngôi đền, chùa nổi tiếng như phủ Tây Hồ, chùa Trấn Quốc, đền Quán Thánh… đều vô cùng linh thiêng. Du khách nên thử một lần đặt chân tới, cảm nhận được không khí tĩnh lặng, an yên, trầm mặc của những ngôi chùa ngàn năm tuổi giữa lòng thủ đô.
Tuyết Mai